Δημοσκοπήσεις, μια εικαζόμενη αλήθεια ...
Αφορμή για το άρθρο στάθηκε η ενδόμυχη απορία μου στην όλο και συχνότερη εμφάνιση πολιτικών δημοσκοπήσεων από τα Αθηναϊκά ΜΜΕ, σε μία περίοδο μάλιστα όπου (κατά τη γνώμη μου) δεν υπάρχει κανένας –εμφανής τουλάχιστον- λόγος να γίνει κάτι τέτοιο, μιας και έχουν περάσει μόλις 7 μήνες από τις Εθνικές εκλογές του Ιουνίου.
Μη διαθέτοντας τις απαραίτητες γνώσεις για να υποστηρίξω την, ούτως ή άλλως, πάγια θέση μου ότι οι πολιτικές δημοσκοπήσεις δεν μπορεί να αποτελούν τίποτε άλλο παρά μια απλή φωτογραφία μιας δεδομένης στιγμής, προσέτρεξα στη βοήθεια του ... διαδικτύου.
Αντί του δικού μου λόγου λοιπόν, ας δώσουμε προσοχή στα γραπτά ενός από τους πλέον προβεβλημένους επιστήμονες του χώρου, του καθηγητή Εκλογικής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ηλία Νικολακόπουλου.
Στο γραπτό του πόνημα με τίτλο «Η ανάπτυξη των πολιτικών δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα», αναφέρει (οι έντονα τονισμένες γραμματοσειρές, αποτελούν δικές μου επισημάνσεις) :
"Όπως υπογράμμιζε ο Adlophe Quetelet, ήδη από το 1825, όταν για πρώτη φορά αντιμετώπισε συστηματικά το ζήτημα της ποσοτικής προσέγγισης των κοινωνικών φαινομένων, μόνο η μέτρηση επιτρέπει «να ελέγξει κανείς σε ικανοποιητικό βαθμό τα κοινωνικά γεγονότα ώστε να αποφευχθούν οι ανώφελες επαναστάσεις».
Η πρώτη παρεξήγηση αφορά την πιθανολογούμενη επιρροή των ψηφοφόρων, σε σχέση με την οποία επικρατεί η εντύπωση ότι το προβάδισμα κάποιου κόμματος στις δημοσκοπήσεις μπορεί να δημιουργήσει το σύνδρομο του νικητή(bandwagon effect), το οποίο με τη σειρά του είναι ικανό να παρασύρει τους ταλαντευόμενους ψηφοφόρους. Η άποψη αυτή αναπαράγει την παραδοσιακή στρατηγική που ακολουθούσαν και ακολουθούν τα κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο, διαλαλώντας σε όλους τους τόνους την επικείμενη νίκη τους. Ενδεικτική είναι η παραστατική διατύπωση του Pierre Bourdieu «...όπως ακριβώς έκαναν οι πολέμαρχοι του Μεσαίωνα όταν οδηγούσαν τους στρατιώτες τους στη μάχη με την ιαχή ο θεός είναι μαζί μας, έτσι και τα κόμματα οδηγούν τους ψηφοφόρους τους στην κάλπη με το σύνθημα η κοινή γνώμη είναι μαζί μας».
Η δεύτερη και σημαντικότερη παρεξήγηση αφορά στην αυξημένη προβλεπτική ικανότητα που αποδίδεται στις δημοσκοπήσεις, παραγνωρίζοντας τα σημαντικά τεχνικά και μεθοδολογικά προβλήματα, τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει κάθε πολιτική δημοσκόπηση. Τελείως ενδεικτικά πρέπει να αναφερθούν στο σημείο αυτό:
α. Κάθε δειγματοληπτική έρευνα, ακόμη και αν έχει τηρήσει με σχολαστικότητα όλες τις μεθοδολογικές επιταγές, δεν προσφέρει ποτέ ακριβή αποτελέσματα αλλά ενδεικτικές τιμές, οι οποίες πρέπει πάντα να αξιολογούνται συνυπολογίζοντας το αντίστοιχο δειγματοληπτικό σφάλμα, το οποίο για τις τρέχουσες προεκλογικές δημοσκοπήσεις δεν είναι ποτέ μικρότερο από ±2% . Βέβαια, η διεξαγωγή πληθώρας δημοσκοπήσεων, στη διάρκεια μιας συγκεκριμένης περιόδου, από διαφορετικούς φορείς, στο μέτρο που οδηγεί σε συγκλίνοντα αποτελέσματα, μπορεί να συνεπάγεται εκ των πραγμάτων τη μείωση του δειγματοληπτικού σφάλματος, ποτέ όμως το μηδενισμό του.
β. Η τήρηση των αυστηρών μεθοδολογικών επιταγών της στατιστικής θεωρίας, κυρίως όσον αφορά την επιλογή του δείγματος, συνεπάγεται ότι το σύνολο (ή η συντριπτική πλειοψηφία) των ατόμων που επιλέγονται θα δεχθούν να συμμετάσχουν στην έρευνα, γεγονός που δεν είναι δυνατό να τηρηθεί από καμία πολιτική δημοσκόπηση. Είναι όμως γνωστό και εμπειρικά τεκμηριωμένο ότι οι πολίτες που αρνούνται να απαντήσουν σε πολιτικές δημοσκοπήσεις ενδέχεται να διαφέρουν ουσιωδώς από εκείνους που απαντούν, φαινόμενο στο οποίο έχει αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «σπειροειδής της σιωπής». Έτσι, όλες ανεξαιρέτως οι πολιτικές έρευνες είναι υποχρεωμένες να καταφύγουν, από κάποιο στάδιο και μετά, σε εμπειρικούς κανόνες δειγματοληψίας και να επινοήσουναντίστοιχους εμπειρικούς κανόνες για να αντιμετωπίσουν τις συνακόλουθες στρεβλώσεις.
γ. Ο συχνότερα εφαρμοζόμενος εμπειρικός κανόνας είναι η στάθμιση των αποτελεσμάτων με βάση τη δύναμη των κομμάτων στις προηγούμενεςβουλευτικές εκλογές, τεχνική που βασίζεται όμως σε δύο επισφαλείς υποθέσεις: πρώτον ότι οι ψηφοφόροι θυμούνται και αναπαράγουν την προηγούμενη ψήφο τους και δεύτερον ότι οι ψηφοφόροι αυτοί, των οποίων η δέσμευση πολλαπλασιάζεται τεχνητά, αντιπροσωπεύουν επαρκώς την πολιτική παράταξη στην οποία ανήκουν. Και οι δύο όμως αυτές υποθέσεις έχει αποδειχθεί ότι μόνο εν μέρει ισχύουν στην πράξη και μόνο σε πολιτικό περιβάλλον όπου η έννοια της κομματικής ταύτισης καλύπτει σημαντικά τμήματα του πληθυσμού. Αντίθετα, σε περιόδους μειωμένης κομματικής ταύτισης και αποστασιοποίησης των πολιτών από την πολιτική, η ακριβής αναπαραγωγή της προηγούμενης ψήφου καθίσταται εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και η επιλεκτική πολιτική μνήμη αποτελεί συχνά τον κανόνα
δ. Οι προεκλογικές δημοσκοπήσεις που αναφέρονται στη πρόθεση ψήφου, από την ίδια τους τη φύση, δεν αφορούν μία πράξη αλλά μία πρόθεση και, επομένως, είναι αδύνατο να συνυπολογίσουν, τουλάχιστον με στατιστικά θεμελιωμένες μεθόδους, την ενδεχόμενη διαφοροποίηση μεταξύ προθέσεων και πράξεων, ιδιαίτερα μάλιστα σε περιόδους όπου το τμήμα των ταλαντευόμενων ψηφοφόρων συνεχώς διευρύνεται. Το γεγονός αυτό, μάλιστα, έχει οδηγήσει προσφάτως ακόμη και σε μεθοδολογική αμφισβήτηση της έννοιας «πρόθεση ψήφου». Άλλωστε σε όλες τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις υπάρχει πάντα ένας, μεγαλύτερων ή μικρότερων διαστάσεων, απροσδιόριστος χώρος που περιλαμβάνει εκείνους οι οποίοι στην ερώτηση ως προς την πρόθεση της ψήφου καταφεύγουν στο «δεν γνωρίζω» ή «δεν απαντώ», οι οποίοι καταχρηστικά ονομάζονται «αναποφάσιστοι» και για των οποίων τις επιλογές υπάρχει ουσιαστική άγνοια.
Έτσι, ακόμα και αν υποτεθεί ότι μια προεκλογική δημοσκόπηση μπορούσε, ως δια μαγείας, να αντιμετωπίσει και να επιλύσει όλα τα παραπάνω προβλήματα, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η ακρίβεια, την οποία οι χρήστες αλλά και το ευρύτερο κοινό αναμένουν από αυτήν, βρίσκεται σε πλήρη αναντιστοιχία με τις πραγματικές δυνατότητες της μεθόδου και υπερβαίνει κατά πολύ τα προβλεπόμενα από τη στατιστική θεωρία…οι τυπικοί κανόνες που έχουν εθιμικά καθιερωθεί στην Ελλάδα και που περιορίζονται στην αναφορά της ταυτότητας της έρευνας, έχουν περιορισμένη μόνο σημασία. Διασφαλίζουν απλώς ότι το ινστιτούτο που πραγματοποίησε την έρευνα δηλώνει τουλάχιστον ότι έχει ακολουθήσει και αποδέχεται κάποιους γενικά αποδεκτούς κανόνες, χωρίς πάντως να μπορεί κανείς να ελέγξει την αλήθεια των ισχυρισμών αυτών, και κυρίως χωρίς να μπορεί να ελέγξει την αξιολόγηση και στάθμιση των συγκεκριμένων ευρημάτων της έρευνας.»
Πέραν των όσων αναφέρει ο κ. Νικολακόπουλος, έχει παρατηρηθεί και το φαινόμενο των δημοσκοπήσεων οι οποίες περιλαμβάνουν ερωτήσεις που καθοδηγούν τον ερωτώμενο προς μία συγκεκριμένη απάντηση.
Γνωστότατη εταιρία, σε δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στο «Πρώτο Θέμα» είχε την εξής ερώτηση: «Είστε υπέρ του προγράμματος ΕΕ-ΔΝΤ που αποσκοπεί στη διάσωση της χώρας ή υπέρ της απόρριψής του με κίνδυνο χρεωκοπίας;». Όπως παρατηρείτε, στο πρώτο σκέλος γίνεται λόγος για «διάσωση» και στο δεύτερο για «χρεωκοπία», κάτι που βέβαια οδηγεί αυτομάτως στην επιλογή της υποτιθέμενης σωτηρίας. Προφανώς, λοιπόν, πρόκειται για δίλλημα που εμπεριέχει ψέμα, με σκοπό να συμπεράνει ο ερωτούμενος ότι ο λαός είναι υπέρ των μέτρων, κάτι που βέβαια δεν ισχύει. Μια χωρίς καμιά σκοπιμότητα ερώτηση θα μπορούσε να ήταν: «Είστε υπέρ του προγράμματος ΕΕ-ΔΝΤ ;»
Στην ίδια κατευθυνόμενη δημοσκόπηση διαβάζουμε άλλο ερώτημα: «Πρέπει ή όχι να περιοριστούν οι απεργίες σε λογικά επίπεδα;». Η παγίδα εδώ βρίσκεται φυσικά στη φράση «λογικά επίπεδα», που οδηγεί τον ερωτώμενο να απαντήσει θετικά ακόμα και αν είναι υπέρ των απεργιών. Έτσι, αυτό έχει ως αποτέλεσμα η δημοσκοπική εταιρεία να δίνει την πλαστή εντύπωση στον αναγνώστη ότι ο κόσμος είναι κατά της διαμαρτυρίας, με σκοπό να αποτρέψει κι εκείνον από παρόμοιες αντιδράσεις μελλοντικά.
Κι επειδή η εικόνα μπορεί να μεταφέρει καλύτερα τον γραπτό λόγο, ας πάρουμε ένα δείγμα από τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων τα οποία μπορούμε να συγκρίνουμε με την πραγματικότητα.
Αναφέρομαι φυσικά στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές.
Συνεχίζοντας το ψάξιμο στο διαδύκτιο, κέντρισε το ενδιαφέρον μου το blogalepouda.blogspot.gr και η εξαιρετική δουλειά που έχει κάνει στο άρθρο «Δημοσκοπήσεις, πόσο επιτυχημένες είναι οι προβλέψεις τους ;», το οποίο μπορείτε να δείτε ολοκληρωμένο στοlink
Θα πρέπει όντως να συμφωνήσω με την απορία που εκφράζει ο/η αρθρογράφος :
«Δεν μπορώ να καταλάβω πώς εταιρίες που πέτυχαν την πρόβλεψη σε ΛΑΟΣ, ΔΗΣΥ, Οικολόγους/Πράσινους στη μισή ποσοστιαία μονάδα, έπεσαν 4 εως 10 ολόκληρες μονάδες κάτω απο το αποτέλεσμα του Συριζα.
Οι εταιρίες αστόχησαν επίσης και στις απαισιόδοξες προβλέψεις τους για τους Ανεξάρτητους Έλληνες και βέβαια - όπως πιθανά θα θυμάστε - στα αποτελέσματα της Χρυσής Αυγής, απο μία έως πέντε ποσοστιαίες μονάδες»
Οι εταιρίες αστόχησαν επίσης και στις απαισιόδοξες προβλέψεις τους για τους Ανεξάρτητους Έλληνες και βέβαια - όπως πιθανά θα θυμάστε - στα αποτελέσματα της Χρυσής Αυγής, απο μία έως πέντε ποσοστιαίες μονάδες»
Ας εξετάσουμε τις εικόνες :
Αυτές ως ... γενική εικόνα της επιτυχίας ή όχι στην πρόβλεψη των αποτελεσμάτων.
Ας δούμε και ειδικότερα την σωστή ... στόχευση για κάθε ένα από τα κόμματα που μπήκαν τελικά στη Βουλή.
Σημειώνω και πάλι ότι, οι εικόνες προέρχονται από την εξαιρετική δουλειά του blogalepouda.blogspot.gr
 |
 |
άλλη μία εξαιρετική στόχευση και περισσότερες αισιόδοξες προβλέψεις για το ΠΑΣΟΚ !!
επίσης εξαιρετική στόχευση και πολύ περισσότερες αισιόδοξες προβλέψεις για την ΔΗΜΑΡ !!
οι σωστή στόχευση συνεχίζεται και για το ΚΚΕ ...
και κάπου εδώ ... αρχίζουν τα "προβλήματα". Στον ΣΥΡΙΖΑ, ούτε υποψία προσέγγισης της σωστής πρόβλεψης, ενώ οι απαισιόδοξες προβλέψεις ... βγαίνουν εκτός των ορίων του στόχου !!
τα "προβλήματα" σωστής στόχευσης, συνεχίζονται και για το κίνημα των Ανεξάρτητων Ελλήνων, με τις περισσότερες εταιρίες να έχουν ... απαισιόδοξες προβλέψεις ...
και ολοκληρώνονται με τις προβλέψεις για την Χρυσή Αυγή ...
Επισημαίνω ότι οι εικόνες του άρθρου αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του blogalepouda.blogspot.gr, και μόνο κατόπιν αδείας από τον / την δημιουργό τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Κλείνοντας το άρθρο, θα πρέπει να αναφέρω ότι σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, σε όλες τις δημοσκοπήσεις των τελευταίων μηνών, το ποσοστό όσων αρνούνται να πάρουν μέρος σε αυτές, ξεπερνά το 55% - 60%, ενώ σε κάποιες από αυτές, ως δειγματοληπτικό σφάλμα αναφέρεται το ποσοστό του ... 3% (!!)
Θυμίζω απλά ότι το 3% αποτελεί το όριο με βάση το οποίο κάποιο κόμμα αντιπροσωπεύεται ή όχι στη Βουλή.
Το άρθρο αυτό, σε καμία περίπτωση δεν είχε ως σκοπό να "καταργήσει" στη συνείδηση των αναγνωστών του, ούτε τις εταιρίες δημοσκοπήσεων, ούτε τα δημοσκοπικά τους ευρήματα.
Στόχος μου ήταν να υποστηρίξω την άποψή μου, έτσι όπως αυτή εκφράστηκε στην αρχή του άρθρου, με την υπόμνηση ότι -σε κάθε περίπτωση- θα πρέπει κανείς να προσέχει όχι μόνο το τι διαβάζει ή βλέπει, αλλά να προσπαθεί να βρει τα "ψιλά γράμματα" (εάν υπάρχουν) καθώς επίσης και το πότε, πώς και από πού, από ποιον και το γιατί δίνει την προσοχή του σε αυτό (ή αυτόν) που επιλέγει ...
Στην απόλυτα ρευστή πολιτικά εποχή μας, οι ερωτήσεις που δικαιωματικά υποχρεούμαστε να κάνουμε στους εαυτούς μας, ας αποτελέσουν το πρώτο (ίσως) βήμα αφύπνισης των συνειδήσεών μας, και της πολιτικής παρακαταθήκης που καλούμαστε να αφήσουμε στους απογόνους μας.
http://georgetsakiris.blogspot.gr/
