ΚΕΛΤΕΣ - ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΣ

 

Από αυτόν τον μεγάλο πολιτισμό προέκυψαν πολλές από τις πολιτισμικές μορφές, ιδέες και αξίες της Μεσαιωνικής Ευρώπης. Όχι μόνο θεωρούσε τον κελτικό κόσμο στην ακμή του 'χρυσό αιώνα' η Ευρώπη, αλλά επίσης ζούσε βάσει κοινωνικών δομών και απόψεων που αντλούσαν την καταγωγή τους τόσο από τους Κέλτες, όπως επίσης από τους Ρωμαίους και τους Έλληνες.

 Η περίοδος της κελτικής κυριαρχίας στην Ευρώπη άρχισε να περιορίζεται στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες με την επέκταση της Ρώμης, τις μεταναστεύσεις των Γερμανών και την αθρόα εισροή των Ούννων από την ασιατική ήπειρο. Την εποχή που έπεσε η Ρώμη στα χέρια των Γότθων οι Κέλτες είχαν απωθηθεί βόρεια, στην Αγγλία, την Ουαλία και την Ιρλανδία και αργότερα στη Σκωτία και την ΒΑ ακτή της Γαλλίας.

Ωστόσο, φαίνεται πως οι ομάδες επίθεσής τους ήταν εκείνες που οδήγησαν τους κλασικούς συγγραφείς στον χαρακτηρισμό "φρενοβλαβείς". Η κελτική μέθοδος επίθεσης ήταν καταρχήν η κατά μέτωπο παράταξη εμπρός στον εχθρικό στρατό. Κατόπιν οι πολεμιστές άρχισαν να ουρλιάζουν και να χτυπούν τα ξίφη και τα δόρατά τους στις ασπίδες τους.

 Εντέλει άρχιζαν να τρέχουν κατευθείαν προς τον αντίπαλο φωνάζοντας σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής, προκειμένου να τρομάξουν την αντίπαλη παράταξη και να την εξαναγκάσουν σε οπισθοχώρηση. 

Αν η εχθρική παράταξη παρέμενε αδιάσπαστη, οι ομάδες οπι σθοχωρούσαν στην αρχική τους θέση και άρχιζαν την διαδικασία από την αρχή.

Στην κελτική τέχνη η οφαλμαπάτη και η μεταμόρφωση είναι κοινός τόπος: το μάτι εξαπατάται στη θέα διάφορων ζώων ή προσώπων.

Εάν το αντικείμενο περιστραφεί, τα σχέδια μεταμορφώνονται, αποκαλύπτοντας άλλα θέματα. 

Η γεωμετρία και οι αριθμοί είναι το σταθερό θεμέλιο της κελτικής τέχνης, ενώ ο κύκλος και ο αριθμός 3 είναι ιδιαίτερα σημαντικοί.
Κάτω από όλη αυτή την τέχνη υποκρύπτεται είναι μια βαθιά εκτίμηση της δυνατότητας διαμόρφωσης της κελτικής αισθητικής για τις φυσικές μορφές -φύλλα, ζώα και πρόσωπα.
Από το δέκατο ένατο αιώνα και μετά, η κελτική θρησκεία άσκησε καθώς φαίνεται σημαντική γοητεία στους σύγχρονους Ευρωπαίους και τους ευρωπαιογενείς πολιτισμούς. 

Ειδικότερα στις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο της αύξησης του ενδιαφέροντος όχι μόνο για την κελτική Θρησκεία, αλλά και για τις θρησκευτικές πρακτικές που προέρχονται εν μέρει από κελτικές πηγές. Παρ' όλο το ενδιαφέρον, όμως, δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για την κελτική θρησκεία και τις πρακτικές της. Οι μόνες πηγές για τις κελτικές θρησκευτικές πρακτικές γράφτηκαν από Ρωμαίους και Έλληνες, οι οποίοι θεωρούσαν τους Κέλτες ως κάτι περισσότερο από τα ζώα, και από ύστερους Κέλτες συγγραφείς στην Ιρλανδία και την Ουαλία, που έγραφαν όμως από μια συγκεκριμένη χριστιανική οπτική γωνία.

Για να το θέσουμε απλά, αν και οι Κέλτες είχαν έναν πλούσιο και κυρίαρχο θρησκευτικό πολιτισμό, εμφανή στην τέχνη τους, αυτός ο πολιτισμός έχει χαθεί από την ανθρώπινη μνήμη. Υπάρχει εν δυνάμει στην συλλογική μνήμη και αργά, πολύ αργά και επίπονα αναπλάθεται βάσει των αρχαιολογικών και φιλολογικών μαρτυριών κομμάτι-κομμάτι. Εμπόδιο σε αυτή τη διαδικασία αποκατάστασης είναι ανάγκη χρήσης των συμβολικών αρχετύπων της κελτικής τέχνης για την αιτιολόγηση εθνικών μύθων και εθνικιστικών στόχων.
Μπορούμε, όμως, να έχουμε μια μερική εικόνα για την κελτική θρησκεία βασισμένη στους συχνά εχθρικούς απολογισμούς των κλασικών συγγραφέων.

               ΟΙ ΚΕΛΤΕΣ ΗΤΑΝ ΠΟΛΥΘΕΪΣΤΕΣ

Οι θεοί τους φαίνεται πως προήλθαν από τις πιό πρωτόγονες, ινδοευρωπαϊκές πηγές στις οποίες στηρίχτηκαν οι πολυθεϊστικές θρησκείες της Ελλάδας, της Περσίας και της Ινδίας. Οι Ρωμαίοι, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν το κελτικό πάνθεο, το συνέδεσαν με τους ρωμαϊκούς θεούς, όπως και οι εκρωμαϊσμένοι Γαλάτες –έτσι δεν γνωρίζουμε τον ακριβή κελτικό χαρακτήρα αυτών των θεοτήτων και των ιδιοτήτων τους. Οι σύγχρονες νεοπαγανιστικές αποδόσεις του συγκεκριμένου πάνθεου είναι λίγο-πολύ αποτέλεσμα συγκρητισμού.
Σημαντικό στοιχείο παραμένει για την κελτική θρησκεία το θέμα της τριάδας. Οι κελτικοί θεοί παρουσιάζονται σε τριάδες και η κελτική λογική για την αντίληψη των θεοτήτων επικεντρώνεται σε τριάδες. Αναμφίβολα, τούτη η τριαδική λογική επέδρασε ευμενώς για την πρόσληψη του Χριστιανισμού από τα βορειοευρωπαϊκά πολιτισμικά μοντέλα.
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο υλικός κόσμος των Κελτών διαχεόταν με τον κόσμο των θεών που ήταν και ευεργετικός και επιβλαβής. Ορισμένες περιοχές θεωρούνταν περισσότερο φορτισμένες με την έννοια της θεότητας από άλλες, ειδικά λίμνες, λίμνες και μικρά άλση, ζωτικοί χώροι των κεντρικών τελετουργικών δραστηριοτήτων της κελτικής ζωής. Οι Κέλτες ήταν μη-αστικοποιημένοι και, σύμφωνα με τις ρωμαϊκές πηγές, η κελτική ιεροπραξία δεν περιελάμβανε ναούς ή κτηριακές δομές. 

Η κελτική τελετουργική ζωή επικεντρωνόταν κυρίως στο φυσικό περιβάλλον.

Οι ιεροπραξίες τελούνταν από μια ειδική ιερατική τάξη, τους αποκαλούμενους από τους Ρωμαίους "δρυίδες". Η λέξη δρυίδης προέρχεται πιθανώς από ανάλογη γαλατική λέξη. Αν και πολλά έχουν γραφτεί για τους δρυίδες και την κελτική τελετουργία, δε γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα ουσιαστικό. Ως ειδική κάστα, οι δρυίδες εκτελούσαν πολλές από τις λειτουργίες που θα αποκαλούσαμε σήμερα «ιερατικές», συμπεριλαμβανομένων των τελετουργιών και των θυσιών, αλλά και λειτουργίες που αφορούσαν την «εκπαίδευση» και τον «νόμο». Αυτές οι τελετουργίες και πρακτικές τηρούνταν πιθανώς μυστικές -μια παράδοση κοινή μεταξύ των πρώτων ινδοευρωπαϊκών λαών- κάτι που μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί ο κλασικός κόσμος δεν γνώριζε ουσιαστικά τίποτα για αυτές. Το μόνο που αναφέρουν οι κλασικές πηγές, είναι ότι οι δρυίδες τελούσαν «βαρβαρικά» ή «φρικτά» τελετουργικά στις λίμνες και τα άλση. Υπάρχει μάλιστα συναίνεση μεταξύ των Ελλήνων και των Ρωμαίων ότι αυτά τα τελετουργικά περιελαβαναν ανθρωποθυσίες. Υπάρχουν στοιχεία ανθρωποθυσιών μεταξύ των Κελτών, αλλά η ανθρωποθυσία δεν φαίνεται πως ήταν η επικρατούσα πρακτική.

Σύμφωνα με τον Ιούλιο Καίσαρα, που δίνει και την μακροσκελέστερη περιγραφή των δρυϊδών, επίκεντρο της κελτικής πεποίθησης ήταν η μετενσάρκωση των ψυχών από το ένα σώμα στο άλλο με στόχο την τελειοποίηση. Το γεγονός ότι οι Κέλτες πίστευαν στην μεταθανάτια ζωή, επιβεβαιώνεται από την αρχαιολογική μαρτυρία, καθώς πολλά από τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης θάβονταν εν είδει κτερισμάτων μαζί με τους νεκρούς.

Μπορεί λοιπόν αυτά όλα , αρχαίοι Έλληνες, Ινδουιστές, Κέλτες καθαροί και Ναΐτες να έχουν κάποια σχέση;

Στον παλαιό καθεδρικό του Meaux, ένα χωριό Νότια του Παρισιού στη Γαλλία, απεικονίζεται στον ανάγλυφο διάκοσμο ένας ιππότης Ναΐτης που κρατά έναν τροχό.
Ο μαγικός αυτός τροχός ήταν όργανο της Νέμεσης που κήρυττε το πέρασμα του χρόνου και προανάγγελλε καταστροφές. Το όργανο αυτό, που κατά μια εκδοχή συμβολίζει τον αρχαίο ηλιακό τροχό των μυημένων, χρησιμοποιούνταν σε πολλούς λαούς της Ανατολικής Μεσογείου έως και την Ινδία, ενώ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στο Θιβέτ. Στη Μεσόγειο η πρώτη μορφή του ανάγεται στον Τροχό του Έτους που γυρνά η Νέμεση, πράξη από την οποία παίρνει και το λατινικό όνομά της, Fortuna, από το Vortumna, «αυτή που περιστρέφει τον τροχό».
Η Νέμεσις ήταν κόρη της Νύχτας και του Ερέβους και η ρίζα του ονόματος της, δήλωνε τη δίκαιη διανομή, τη μοιρασιά που γίνεται βάσει νόμιμης εξουσίας και την ανάληψη δράσης ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη.



Αυτός ο τροχός για τους Βουδιστές είναι ο τροχός του Ντάρμα.. Ντάρμα είναι το Καθήκον, και ο ορθός τρόπος ζωής. (Ο τροχός του Ντάρμα  λέγεται Νταρματσάκρα αφού στα Σανσκριτικά Ντάρμα σημαίνει Τροχός)
Ο Τροχός συμβολίζει την κυριαρχία, την προστασία και τη δημιουργία. Αναπαριστά επίσης την κίνηση τη διάρκεια και την αλλαγή γυρίζοντας αέναα σαν τις ουράνιες σφαίρες. Ο Τροχός του Ντάμα είναι και σύμβολο των διδασκαλιών του Βούδα εκείνου που «γύρισε τον Τροχό» του Νόμου και των μετασχηματισμών.

Και πως όλα αυτά συναντούν και συνδέουν και τους Κέλτες;

Σύμφωνα με το κελτικό έπος «Silva Gadelica», η σπουδαιότερη μάγισσα της Ιρλανδίας Tlachtga, κόρη του Μεγάλου Δρυίδη Mog Ruith, ταξίδεψε στην Ανατολή και διδάχτηκε τα μυστικά της τέχνης της από τον Σίμωνα το μάγο. 

Πιστεύεται ότι ο Σίμωνας, ο δάσκαλος της Tlachtga, που στους κελτικούς μύθους αναφέρεται ως Διδάσκαλος Σίμωνας ή Σίμωνας ο Δρυίδης, δεν ήταν άλλος από τον Γνωστικό Σίμωνα που στις χριστιανικές γραφές αποκαλείται Σίμωνας ο Μάγος. Καταγόταν από τη Σαμάρεια και είναι το μοναδικό πρόσωπο που αναφέρεται τόσο συχνά και με τόσο υποτιμητικά σχόλια από την πρωτοχριστιανική γραμματεία σε συνδυασμό με την «πόρνη» συντρόφισσά του, Ελένη, την οποία τιμούσε σαν θεά. 

Καμία πληροφορία δεν έχει διασωθεί για τη ζωή και το έργο του από άλλες πηγές, γεγονός που μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι η φήμη του ήταν ανάλογη με την προσπάθεια που καταβλήθηκε για να την αμαυρώσουν. 

Η Ιρλανδέζα λοιπόν μάγισσα επέστρεψε στον τόπο της, αφού ολοκλήρωσε τη μαθητεία της κοντά του, φέρνοντας μαζί της το μαγικό ηλιακό Τροχό , το όργανο της Νέμεσης που κήρυττε το πέρασμα του χρόνου και προανάγγελλε καταστροφές. 

ΚΕΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
 

Η χύτρα (Cauldron) Gundestrup. Εθνικό μουσείο Δανίας.

Ο κελτικός πολιτισμός συνολικά θεωρούμενος χρειάζεται προσεκτική εξέταση σε κάθε διακριτή του έκφανσή του, προκειμένου να αναδειχθεί ο πλούτος της καλλιτεχνικής του έκφρασης. Η ανάλυση της κελτικής εικονογραφίας μπορεί να εισάγει σε μερικές από τις οπτικές έννοιες που δέσμευσαν τους Κέλτες καλλιτέχνες. Ορισμένα ενοποιημένα θέματα χαρακτήριζαν τις περισσότερες, αν όχι όλες, τις κελτικές τέχνες.

 Η κελτική εικονογραφία ερευνά τα ζώα και τους θεούς που ενοικούν στην τέχνη και τη λογοτεχνία του συνόλου των κελτικών πολιτισμών. Η τριπλότητα, το τριπλό μοτίβο, βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα κελτικά συμφραζόμενα και είναι μια από τις «καθολικότερες» εικονογραφικές συμβάσεις. Η μητέρα θεά και τα πνεύματα cucullati εμφανίζονται συχνά ως τριάδα. Πολλοί από τους θεούς και τους ήρωες της κελτικής μυθολογίας είχαν τη δυνατότητα της μεταμόρφωσης. Αλλάζαν τη μορφή τους από ανθρώπινη σε ζωική, μια ικανότητα που επέκτεινε τη δύναμη του θεού ή του ήρωα. Τα πουλιά ήταν ιδιαίτερα ισχυρά, δεδομένου ότι κινούνταν μεταξύ ουρανού και γης. Τα φίδια, επίσης, καθώς κινούνταν μεταξύ της γης και των περιοχών του κάτω κόσμου. 

Θεοί όπως ο Κερνούνος, μία από τις σχετικά άγνωστες προρωμαϊκές θεότητες, ήταν κυρίαρχοι αναμφισβήτητα εξαιτίας της ένωσής τους με ζώα όπως τα ελάφια, οι κάπροι και τα φίδια. Η Επόνα, μία άλλη προρωμαϊκή θεότητα συνδέεται έντονα με τα άλογα και τα σκυλιά που, αναμφίβολα λόγω της σημασίας τους για την κελτική ζωή, την έκαναν μία από τις δημοφιλέστερες και σημαντικότερες θεότητες του κελτικού πάνθεου. Η μεταμόρφωση, η ένωση και η ενίσχυση είναι κεντρικά θέματα στο ρεπερτόριο της κελτικής εικονογραφίας.

Αν και εμφανίστηκαν αργά στην κελτική ιστορία, οι λίθοι των Πικτών παραμένουν μυστήριο, δεδομένου ότι τα σύμβολά τους δεν έχουν ακόμη επαρκώς αποκρυπτογραφηθεί. Ο αριθμός και το πλούσιο εικονογραφικό τους λεξιλόγιο, όμως, υποδεικνύει ότι ήταν ισχυρά σημαινόμενα των φιλοδοξιών των κατόχων τους.

Οι υψηλοί λίθινοι σταυροί αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο σώμα μνημειακής γλυπτικής μεταξύ της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και των ιταλικών πόλεων-κρατών της Αναγέννησης. Αν και οι ημερομηνίες των σταυρών είναι αμφισβητούμενες και δύσκολο να επισημανθούν, οι μελετητές γενικά συμφωνούν ότι χρονολογούνται από τις αρχές του 8ου έως τον 12ο αι, με τον ένατο και τον δέκατο να θεωρούνται χρονικές περίοδοι μεγάλης παραγωγικής ακμής. 

Το πιθανότερο είναι πως οι πρόγονοι των λίθινων είναι ξύλινοι σταυροί, αν και δεν υπάρχουν τα αρχαιολογικά ευρήματα που να το επιβεβαιώνουν, καθώς το ξύλο αποσυντίθεται πολύ γρήγορα σε σχέση με τα άλλα υλικά σε αερόβιο περιβάλλον.

 Επιπλέον, οι πρώιμες γραπτές μαρτυρίες για τους σταυρούς δεν κάνουν συχνά διάκριση μεταξύ των λίθινων και ξύλινων σταυρών. Λαξευμένοι σε τοπικά πετρώματα οι πρώιμοι επιζόντες μεσαιωνικοί σταυροί ομαδοποιούνται γενικά σε δύο κατηγορίες: εκείνους με τις αφηγηματικές σκηνές και εκείνους με την αφηρημένη διακόσμηση. Ορισμένοι, όπως ο σταυρός του Castledermot, έχουν και διακοσμητικά και αφηγηματικά πλαίσια.

Πηγές :

Περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ

Νεότερο εγκυκλοπαιδικό λεξικό ΗΛΙΟΣ

Βικιπαίδεια