ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΈΒΕΣ - Πομφόλυξ

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ 

Γράφει η συγγραφέας και αρθρογράφος  Ηρώ Καραμανλή

«…Δεν «πλουταίνει» πάντα μια γλώσσα η εισροή ξένων λέξεων στο αίμα της. Τέτοιες επιδρομές γνώρισαν, φυσικά, όλες οι γλώσσες της οικουμένης- και η ελληνική έχει «δανείσει» άπειρες λέξεις σ’ άπειρες συναδέλφους της. Αυτός στάθηκε, άλλωστε, ο μοναδικός «ιμπεριαλισμός» μας. 

Τώρα, αντιστράφηκαν οι όροι, και το φαινόμενο της ξενικής εισβολής έχει πάρει διαστάσεις ιλαράς, τόσο εξαιτίας της πατρογονικής ξενομανίας μας, όσο κι εξαιτίας των αμέτρητων ξένων τεχνικών κι επιστημονικών όρων, που μπαίνουν ατελώνιστοι στη γλωσσική μας επικράτεια», λέει ο Μάριος Πλωρίτης.  Δεν έχει άδικο ο Πλωρίτης αν σκεφτεί κανείς πως πλήθος ξένων λέξεων κοσμεί το καθημερινό μας λεξιλόγιο, όπως : σόου (αγγλ. Show),  σερβίς (γαλλ. service),  πρότζεκτ (αγγλ. project),  σεφ (γαλλ. chef),  αμπαλάζ (γαλλ. emballage),  κόνσεπτ (αγγλ. concept),  μπουτίκ (γαλ. boutique),  φορμάτ (αγγλ. format),  ντοκιμαντέρ (γαλλ. Documentair), κ.α. 

«Αν είχαμε λίγη έγνοια για τη γλώσσα μας, θα κάναμε αυτό που έχουν από καιρό κάνει οι Γάλλοι: θα συστήναμε μια επιτροπή από γλωσσολόγους κι άλλους ειδικούς, για να αποδώσει υπεύθυνα τους ξένους όρους στα ελληνικά και να καθιερώσει το σωστό νόημα και τη χρήση τους».*

Η ΛΕΞΗ

Πομφόλυξ –υγος, ουσιαστ. Θηλ

.Σύνθετη λέξη που προέρχεται από την λέξη πομφός (κάθε είδους φουσκα στο δέρμα), το εκφραστικό ένθημα <λ>  και το επίθημα –υγ-ς. Πομφόλυγα είναι η φυσαλίδα, η φουσκάλα. Ο Πλάτωνας την αναφέρει ως «πομφόλυξ ύδατος» (φουσκαλίδα νερού) ενώ ο Ησύχιος εξηγεί «πομφολυγώδες κόσμημα ασπίδος, αλλαχού ομφαλός». Ο Αριστοφάνης αναφέρει  «κόσμημα τι της κεφαλής, δ’ έφερον αι γυναίκες…» (Βατρ. Αποσπ. 309, 13), και ο  Σουίδας λέει πως πομφόλυξ είναι ο εκβρασμός ύδατος, «πομφολυγοπαφλάσμασιν  εν ταις δίναις των υδάτων», (Αριστ.  Βάτρ. από τη σκηνή : οι Βάτραχοι επιμένουν να τραγουδούν με ήλιο και με βροχή). Και ενώ η λέξη κατά την αρχαιότητα ήταν γένους θηλυκού, μεταγενέστερα άρχισε να χρησιμοποιείται και στο αρσενικό γένος. Σήμερα, όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη μεταφορικά, εννοούμε την ακατάσχετη και ανόητη φλυαρία, τον κενό από περιεχόμενο λόγο κι εκείνον που ρυπαίνει τα ώτα μας με φληναφήματα και αερολογίες. (Εννοούμε επίσης και το word της Microsoft που δεν αναγνωρίζει τη λέξη «ώτα» και μού τη βγάζει λάθος).

Ο κίνδυνος λοιπόν ελλοχεύει και στην προχειρότητα μερικών μεταφραστών των ξένων λέξεων ή των αρχαίων κειμένων στη νεοελληνική. Σ’ αυτό το σημείο χωράει και μία ιστορική παρένθεση. Η αυλαία ασφαλείας των αγγλικών θεάτρων λέγεται και σιδηρά αυλαία γιατί είναι κατασκευασμένη από σιδερένια ελάσματα. Όταν ο Τσώρτσιλ το 1947 – αν θυμάμαι καλά – είπε ότι ένα iron curtain κατέβηκε και χώρισε τις χώρες του Σοβιετικού μπλοκ από τη Δύση, αυτή την αυλαία υπονοούσε. Η ελληνική μεταφραστική προχειρολογία απέδωσε τον όρο ως «σιδηρούν παραπέτασμα» αντί του ορθού «σιδηρά αυλαία». Και το μεταφραστικό λάθος δημιούργησε φραστικό καθεστώς. 

Αυτή την ανεπάρκεια τη συναντάμε και σε λεξικά έγκυρα, των οποίων ο απρόσεκτος λεξικογράφος, απαξιοί να συμβουλευτεί παλαιότερα ή αρχαία λεξικά.  Σε πρόσφατη έρευνά μου  για τη λέξη ασκαρδαμυκτί – η λέξη αναφέρθηκε και δημοσιεύθηκε σε προηγούμενο άρθρο – συνάντησα τη λανθασμένη έννοια «ξαφνικά, πολύ γρήγορα» και μάλιστα από καθηγήτρια της φιλολογίας που προετοιμάζει μαθητές του Λυκείου για την εισαγωγή τους στο Πανεπιστήμιο. 

Γραπτά τεκμήρια έχουμε από το 1500 π.Χ. που φωτίζουν πτυχές του τότε παλαιού κόσμου, ενώ ο Τζων Τσαντγουικ είχε δηλώσει πως ακόμη δεν γνωρίζουμε τις απαρχές της γλώσσας μας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ανατρέχουμε σε αξιόπιστες πηγές αν θέλουμε οι γνώσεις μας για τις λέξεις της ελληνικής γλώσσας να είναι αποτελεσματικές και καρποφόρες για το μέλλον. Γιατί η γραφή είναι η μνήμη της ανθρωπότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

*ΤΕΧΝΗ, ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ, ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, 1988

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΟΠΩΣ ΤΟ ΕΖΗΣΑ, ΣΤΑΘΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΛΕΞΙΚΟ LIDDELL &  SCOTT

ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Ή ΣΟΥΔΑ

Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Πρωινή 20/12/2021