ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ – Έρως
Γράφει η συγγραφέας Ηρώ Καραμανλή
«Έρως ανίκατε μάχαν…»!!!
Και ποιος δεν γνωρίζει την οικουμενική φράση από την Αντιγόνη του Σοφοκλή που στο τρίτο στάσιμο και λίγο πριν την κάθαρση της τραγωδίας, ο χορός εξυμνεί τον παντοδύναμο έρωτα εν μέσω μιας διαμάχης για το αν θα υπερισχύσει ο άγραφος θεϊκός νόμος ή ο γραπτός νόμος των ανθρώπων. Οι λίγο μεγαλύτεροι σε ηλικία, θυμούνται τη φράση και από την ελληνική ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο» με την Αλίκη Βουγιουκλάκη να απαγγέλει τον ύμνο του έρωτα με τρεμάμενη φωνή και λαμπερά μάτια από τα δάκρυα, μία αλησμόνητη στιγμή που αποδείκνυε περίτρανα τα συναισθήματά της προς τον καθηγητή Δημήτρη Παπαμιχαήλ.
Αποτελεί μέγιστη αλήθεια το γεγονός πως ο έρωτας είναι το εντονότερο από όλα τα συναισθήματα που η φύση προίκισε τον άνθρωπο. Ο Καρτέσιος κάνει λόγο για τον έρωτα στο πόνημά του «Περί παθών της ψυχής» και τον κατατάσσει μεταξύ των έξι θεμελιωδών παθών του ανθρώπου. Ο Καντ διαχωρίζει τον έρωτα σε δύο είδη, το ένα είδος είναι η παθολογική αγάπη η οποία πηγάζει από την αισθησιακή φύση του ανθρώπου και το άλλο, είναι η πρακτική αγάπη που προέρχεται από την συνείδηση του ηθικού χρέους. Κατά τον Σέλλιγκ, έρωτας είναι «ο δεσμός όλων των όντων», ο Έγγελς λέει πως «ο έρωτας είναι η συνείδηση της ενότητας ενός ανθρώπου με κάποιον άλλο άνθρωπο» και ο Σοπενάουερ αναφέρει πως ο έρωτας είναι ένα στρατήγημα της φύσης για τη διατήρηση του είδους.
Το «Έρως ανίκατε μάχαν» του Σοφοκλή έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες σε όλο τον κόσμο. Αυτό και μόνο φανερώνει πως ο έρωτας είναι σαν πυρετός, περιέχει ισχυρά συναισθήματα και μεταμορφώνει τον άνθρωπο δίνοντάς του ένα νέο σκοπό, μια αλλιώτικη οπτική από αυτήν που είχε για όλα τα πράγματα. Τον καθιστά ανίκανο να κατανοήσει οτιδήποτε δεν είναι έρωτας και οτιδήποτε είναι έρωτας τον ολοκληρώνει ως οντότητα και τον γεμίζει ευτυχία. Έτσι, η κοινωνική, ψυχολογική και φιλοσοφική διάσταση του αρχέγονου αυτού συναισθήματος, αναλύθηκε ως φαινόμενο από αρχαιοτάτων χρόνων και θα αναλύεται στο διηνεκές.
Η ΛΕΞΗ
Έρως, ο
Έρωτας είναι το έντονο συναίσθημα έλξης και επιθυμίας μεταξύ δύο προσώπων. Μεταφορικά σημαίνει το πάθος, την ιδιαίτερη αγάπη, την υπερβολική αφοσίωση σε κάτι. Είναι αρχαία λέξη και προέρχεται από το ρήμα έραμαι (αγαπώ, ποθώ). Ο Γιώργος Μπαμπινιώτης αναφέρει στο λεξικό του πως η λέξη είναι άγνωστης ετυμολογίας. Από το ίδιο ρήμα παράγονται οι λέξεις : έρασις (επιθυμία), ερασιχρήματος, εραννός (ευχάριστος), εράσμιος, εραστής, αξιέραστος, ερατεινός, ερατός (αγαπητός), Ερατώ, ερατώνυμος, παιδεραστής, κα.
Από την αρχή της ύπαρξης της λογοτεχνίας, το ερωτικό φαινόμενο δίνει κίνητρο και ισχυρή έμπνευση στους λογοτέχνες που πολλοί από αυτούς έχουν παρουσιάσει αριστουργηματικά έργα με θέμα τον έρωτα. Κατά την πρωτόγονη εποχή δεν παρουσιάζεται σε καμία εκδήλωση το φαινόμενο του έρωτα. Το συναντάμε βαθμιαία να εκδηλώνεται σε διάφορες εκφραστικές μορφές με την εξελικτική πρόοδο του πολιτισμού. Στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα εμφανίζεται υπό μορφήν ενστίκτου του ανδρικού φύλου προς το γυναικείο. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα καταστρατήγησε έναν δεκάχρονο πόλεμο επειδή η Ελένη ερωτεύθηκε τον Πάρι. Τα ερωτικά μυθιστορήματα των πρώτων μετά Χριστόν αιώνων, επέδρασαν όχι μόνο στη μεταγενέστερη φιλολογία του Βυζαντίου αλλά και στη λογοτεχνία όλης της δύσης. Μερικά από τα πιο αξιόλογα ήταν : «Έρως και ψυχή» του Απουλήιου, «Κατά Δάφνιν και Χλόην¨του Λόγγου (250 μ.Χ.), «Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον» του Μουσαίου(550 μ.Χ.), κα. Ο Ιπποτικός έρωτας ξεκινάει κατά τον 11 ο αι, και εξασθενεί την εποχή της Αναγέννησης με τον ερχομό του ρομαντικού έρωτα όπου οι κύριοι και οι κυρίες σε κοινωνικούς κύκλους εξυψώνουν τον Πλατωνικό έρωτα. Στη νεοελληνική λογοτεχνία ο έρωτας υπήρξε έμπνευση όλου του συγγραφικού κόσμου, όχι μόνο των καθαρολόγων ποιητών αλλά και των δημοτικιστών. Κατά το τέλος του 19 ου αιώνα με την εμφάνιση νέων τάσεων στη φιλολογία, σημειώνεται και η αντίστοιχη μεταβολή στις αντιλήψεις περί έρωτος.
Τα βιβλία που ασχολούνται με την ιστορική πορεία του ερωτικού φαινομένου, αναφέρουν πως την περίοδο της επικράτησης του Ρεαλισμού δεν θα ήταν δυνατόν να διατηρηθεί ο Ρομαντικός έρωτας, ως εκ τούτου παρατηρείται μία εξασθένιση του ερωτικού συναισθήματος. Κατά την προσωπική μου άποψη, δεν πιστεύω ότι ισχύει αυτό επειδή ο έρωτας, οποιαδήποτε εποχή με οποιεσδήποτε συνθήκες, παραμένει ισχυρός, αμετάβλητος και νικητής. Ακριβώς όπως το λέει ο Σοφοκλής :
«Έρως, ανίκατε μάχαν»!!!
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ
ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ «ΗΛΙΟΥ»
(Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα ΠΡΩΙΝΗ, Δευτέρα 27/6/22)
