ΚΑΒΑΛΑ : ΜΙΑ ΠΟΛΗ, ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία της Καβάλας,

ξεκινά από τους Προϊστορικούς χρόνους και εκτείνεται μέχρι σήμερα. Οι αναφορές για αυτήν από την μία χάνονται στις ομηρικές αφηγήσεις και από την άλλη καταγράφονται στα αρχεία της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Από την μία η πόλη έγινε παγκοσμίως γνωστή για την άφιξη των δημοκρατικών στρατευμάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ενόψει της ιστορικής μάχης των Φιλίππων και από την άλλη για την άφιξη του Αποστόλου Παύλου, κάνοντας την Νεάπολη (σημερινή Καβάλα) πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε το χριστιανισμό. Είναι διάσημη για τα μεγαλοπρεπή έργα Βυζαντινών και Τούρκων (όπως το Κάστρο και οι Καμάρες) όσο και για το ότι αποτέλεσε γενέτειρα του Μεχμέτ Αλί, αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Παράλληλα η νεότερη ιστορία της πόλης παρουσιάζει εξίσου ενδιαφέρον, τόσο για την καπνεργασία και τις πρώτες απεργίες στα Βαλκάνια (1896) όσο και για την πλούσια βιομηχανική δραστηριότητα με κυρίαρχη αυτή του μαύρου χρυσού.
  
Προϊστορικοί χρόνοι

Τα παλαιότερα ευρήματα που βρέθηκαν στο νομό Καβάλας, ήρθαν στο φως τη δεκαετία του '50 στην περιοχή «Τζίνες» της Θάσου (ορεινή περιοχή κοντά στα Λιμενάρι) και αφορούν εργαλεία εξόρυξης ώχρας της Νεότερης Παλαιολιθικής, περίπου 20.300 χρόνων π.Χ. Εκείνη την περίοδο η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα από την σημερινή, με αποτέλεσμα η νήσος της Θάσου να συνδέεται μέσω χερσονήσου με την ενδοχώρα. Όμως κατά την Μεσολιθική εποχή που η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αυξήθηκε και έλιωσαν οι παγετώνες, τα νερά της θάλασσας πλημμύρισαν την μέχρι πρότινος πεδιάδα. Η μετάβαση στην Νεολιθική εποχή χαρακτηρίστηκε από την μόνιμη εγκατάσταση με την ίδρυση των πρώτων οικισμών, την εξημέρωση των ζώων και την καλλιέργεια της γης. Οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες εμφανίζονται στην Πεδιάδα των Φιλίππων γύρω στα 5.600 π.Χ. Πιο γνωστές θέσεις γενικότερα στον νομό Καβάλας για την περίοδο της Νεολιθικής είναι στη θέση Ντιλικι Τας (=Όρθια Πέτρα στα τούρκικα), που παρουσιάζει κατοίκηση από την Μέση Νεολιθική, η θέση που βρίσκεται κοντά στο χωριό Ακροπόταμος, η θέση που βρίσκεται κοντά στον Παράδεισο και ο προϊστορικός οικισμός των Λιμεναρίων Θάσου. Πολλοί οικισμοί παρουσιάζουν συνεχή κατοίκηση και την εποχή του Χαλκού, με σημαντικότερα ευρήματα, αυτά από το προϊστορικό νεκροταφείο του οικισμού Καστρί Θάσου και της Σκάλας Σωτήρα Θάσου. Η θέση μάλιστα στη Σκάλα Σωτήρα Θάσου αποτελεί τον μοναδικό οικισμό στα Βαλκάνια που ήταν περιτοιχισμένος, η κάτοψη του οποίου σχεδιάστηκε με βότσαλα στο δάπεδο της εκκλησίας του χωριού. Η τελική φάση της Εποχής του Χαλκού σφραγίζεται με τη μυκηναϊκή διείσδυση. Αγγεία μυκηναϊκά ή τοπικές μιμήσεις τους, χάλκινα μαχαίρια μυκηναϊκού τύπου καθώς και άλλα αντικείμενα είναι μάρτυρες των εμπορικών επαφών της νότιας Θάσου με Νοτιοελλαδίτες θαλασσοπόρους. Αν και μη χρονολογημένες, πιο γνωστές είναι οι θαυμάσιες βραχογραφίες κοντά στο σημερινό χωριό Φίλιπποι. Η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο προϊστορικές θέσεις, την Αντισσάρα, τη σημερινή Καλαμίτσα, καθώς και του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που εντοπίστηκε ανατολικά της πόλης, στην περιοχή Περιγιαλίου. Λόγω της ανεξέλεγκτης οικοδόμησης κυρίως στα μέσα του 20ου αιώνα, διασώζεται μόνο είναι ένα τμήμα του τείχους της Αντισσάρας, ανάμεσα στις πολυκατοικίες της σύγχρονης πόλης. Αρκετά ευρήματα της προϊστορικής περιόδου υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας (κυρίως της θέση του Ντικιλί Τας) καθώς και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου στο Λιμένα.

Αρχαίοι χρόνοι

 

Αργυρή δραχμή Νεαπόλεως που κυκλοφόρησε από το 411-350 π.Χ. Έμπροσθεν κεφαλή Γοργόνας. Όπισθεν κεφαλή Αφροδίτης με στεφάνι και με ελληνικά γράμματα Ν-Ε-Π-Ο

Μετά από μακροχρόνιους πολέμους (που σύμφωνα με την ιστορία έλαβε μέρος και ο ποιητής Αρχίλοχος) με τα θρακικά φύλα που διέμεναν στη περιοχή, οι Θάσιοι για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές, γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., ιδρύουν την Νεάπολη. Εκτός της στρατηγική της θέση, στο δρόμο που συνέδεε την Ανατολή με την Δύση, καθώς και το φυσικό της λιμένα, η Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο, κοντά στο χρυσοφόρο Παγγαίο όρος και ακριβώς δίπλα στις εύφορες πεδιάδες των Φιλίππων και του Νέστου.

Υπήρξε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία και μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Πρωταρχική λατρεία στην πόλη αυτήν την περίοδο ήταν η πολιούχος Θεά της Παρθένου. Η αυτονομία της Νεάπολης φαίνεται και από τα αργυρά νομίσματα (στατήρες), που αρχίζουν να χρησιμοποιούνται λίγο πριν το 500 π.Χ. με την απεικόνιση της γοργούς πάντα στην μια τους όψη (που είχε ως σημασία, να διώχνει την κακοτυχία). Η Νεάπολη έμεινε σύμμαχος της Αθήνας μέχρι το 340 π.Χ., όταν την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β' προσαρτώντας την στο Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο (τεκμηριώθηκε μονάχα η θέση του ιερού της παρθένου). Τα ευρήματα της Νεαπόλεως εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.

Ρωμαϊκοί χρόνοι

Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, φαίνεται πως παρακμάζει. Λόγω όμως της εξαιρετικά στρατηγικής της θέσης, αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα, με την κατασκευή της Εγνατίας οδού, η οποία περνούσε από αυτήν, όπως δείχνει το τμήμα λιθόστρωτου δρόμου που σώζεται στην κορυφή του Συμβόλου, καθώς και η ανεύρεση ενός ρωμαϊκού μιλιαρίου, όπου αναγράφεται : «…viam a Dyrrachio usque Neapolim per provinciam Macedoniam…curavit». Σύμφωνα μάλιστα με τα ρωμαϊκά Οδοιπορικά, υπήρχε σε αυτήν ρωμαϊκός σταθμός αλλαγής ίππων ( Tab. Peuting., VII,2-3: “Philippis XX-Fons co- Neapolis XLIIII- Acontisma…” . Itin. Anton., 320 : “Philippi m.p. XXX-Neapoli m.p. XII…”). Μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της αποικίας, δεδομένου ότι από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας (Τρωάδας) – Θεσσαλονίκης. Για το λόγο αυτό ο Απόστολος Παύλος το 50 μ.Χ. από τη Σαμοθράκη πλέει προς τον λιμένα της Νεάπολης και από εκεί κατευθύνθηκε προς τους Φιλίππους. Εκεί ιδρύεται η πρώτη χριστιανική εκκλησία επί ευρωπαϊκού εδάφους.



Το λιμάνι της Καβάλας με θέα στην Παναγία, όπως ονομάζεται η παλιά πόλη.Την Καβάλα θα την αγαπήσεις όταν γνωρίσεις τους ανθρώπους της. Οταν ψάξεις τον δρόμο σου στον δαίδαλο των συνοικιών της Παναγίας, όταν ανέβεις στο κάστρο, όταν μπεις στο Ιμαρέτ και χαζέψεις το ηλιοβασίλεμα έχοντας σε πρώτο πλάνο τους μολύβδινους τρούλους του. Οταν φας ψαράκι στο «Ναυπηγείο» με θέα το παλιό καρνάγιο και τη χλομή χειμωνιάτικη θάλασσα.Οταν περάσεις κάτω από τις Καμάρες. Οταν σταθείς μπροστά στις γιγάντιες καπναποθήκες με τα σπασμένα τζάμια - κτίρια που εκπνέουν μαζί με την υγρασία και τους ψιθύρους χιλιάδων ανθρώπινων ιστοριών: αναμνήσεις μιας ακμαίας μεγαλοαστικής και αστικής τάξης με την κουλτούρα και την πολυτελή ζωή της, ταπεινές ζωές φτωχών προσφύγων και καπνεργατών, οι μορφές των οποίων ζουν για πάντα στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Μουσείου Καπνού.Δεκάδες φυλές και εθνότητες συνυπήρξαν σ' αυτή την πόλη με τα διαφορετικά ονόματα - Νεάπολη, Χριστούπολη, Καβάλα.Στην αλλοτινή «Μέκκα του καπνού», με το λιμάνι της που ήταν ανέκαθεν η ανάσα της, ο ανοιχτός ορίζοντας, μια διαρκής μεταφορά πληροφοριών για άλλους τρόπους ζωής, για ξενόφερτες συνήθειες, εμπορεύματα και ζωές.


                                      Η πόλη της Καβάλας όπως φαίνεται από το κάστρο.

                                   Η παραλία με τους φοίνικεςκαι το λιμάνι της  Καβάλας

Τα τείχη της θάλασσας, κάτω από τον φάρο
 


Το όνομα Καβάλα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο τέλος του 14ου αιώνα και επικράτησε στο δεύτερο μισό του 15ου. Στην ακρόπολη της χερσονήσου ήταν έως το 1880 το διοικητικό κέντρο της περιοχής, ενώ το 1864 η πόλη άρχισε να επεκτείνεται και εκτός των τειχών της. Τον 19ο αιώνα στην Παναγία υπήρχαν τρεις μουσουλμανικές συνοικίες: του Χουσεΐν Μπέη, του Χαλίλ μπέη και του Καδή Αχμέτ εφέντη.Στις αρχές του 20ού αιώνα ο χεβίδης της Αιγύπτου Αμπάς Χιλμί αγόρασε το φρούριο από τους Τούρκους και στο τέλος της δεκαετίας του 1960 το κάστρο περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου Καβάλας.

Περιδιαβαίνοντας στην Παλιά πόλη



Περπατώντας πάνω στα τείχη απολαμβάνεις μοναδική θέα.

Στην παλιά πόλη, που ονομάζεται Παναγία, τα σημαντικότερα αξιοθέατα είναι το κάστρο και η ακρόπολη, το Ιμαρέτ και ο παλιός φάρος στο τέλος της οδού Θεοδώρου Πουλίδου, κάτω από τον οποίο υπάρχουν τα βράχια της Παναγίας. Τα παιδιά του 7ου Δημοτικού σχολείου που βρίσκεται στην άκρη της χερσονήσου έχουν το προνόμιο να απολαμβάνουν το διάλειμμά τους σε ένα από τα ωραιότερα προαύλια της Ελλάδας, κομμάτι της οποίας αποτελούν το παλιό τείχος και ο φάρος.
Κομβικό σημείο στην παλιά πόλη είναι η πλατεία του Μοχάμεντ Αλι, που δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα με το γκρέμισμα των σπιτιών όπου κατοικούσαν οι χριστιανοί κατά την τουρκοκρατία. Στο κέντρο υψώνεται το άγαλμά του, ανάμεσα στο κονάκι του και στην εκκλησία της Παναγίας. Η τελευταία κτίστηκε μετά το 1965 πάνω στην παλιότερη μεταβυζαντινή τρίκλιτη βασιλική, που έδωσε το όνομά της στην περιοχή. Το ορειχάλκινο άγαλμα του έφιππου Μοχάμεντ Αλι, φιλοτεχνημένο από τον Στενημαχίτη γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη, έγινε κατά τη μεταφορά του αιτία να ανοίξει η σημερινή οδός Θ. Πουλίδου (άλλοτε Ζαλόγγου).





Αρχιτεκτονική

Περίπου τα μισά από τα παλιά σπίτια της Παναγίας κατεδαφίστηκαν ή κατέρρευσαν από την εγκατάλειψη μετά τον πόλεμο, για να κτιστούν στη θέση τους νέα. Η πολιτεία δεν έδειξε ούτε δείχνει σχεδόν καμία μέριμνα για όσα διατηρήθηκαν. Τα περισσότερα από τα σπίτια μπορούν να ενταχθούν σε μια κύρια ομάδα, με τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής που κυριαρχούσε στα Βαλκάνια και σ' όλη την επικράτεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Είναι κτισμένα από οικοδομικές συντεχνίες μαστόρων από τη Δυτική Μακεδονία, Ηπειρωτών και Αλβανών. Σε μια δεύτερη κατηγορία ανήκουν ορισμένα αρχοντικά παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με νεοκλασικά και μπαρόκ στοιχεία, κατοικίες της οθωμανικής αριστοκρατίας της επαρχίας. Στα σπίτια της τρίτης ομάδας, κτισμένα μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, είναι εμφανής ο αστικός χαρακτήρας. Μια τέταρτη ομάδα σπιτιών συνδυάζει τον οθωμανικό νεοκλασικισμό και το μπαρόκ. Μια πέμπτη ομάδα αποτελούν λίγα σπίτια κτισμένα μετά το 1900, με εκλεκτικιστικά χαρακτηριστικά και ελάχιστα με νεοκλασικά στοιχεία.

Το κάστρο και η ακρόπολη


Το καρνάγιο είναι μέρος της πόλης. Εδώ λειτουργεί και ένα πολύ ατμοσφαιρικό ουζερί που το αγαπούν πολύ οι Καβαλιώτες.

 Η ακρόπολη που βλέπετε σήμερα κατασκευάστηκε από τους Οθωμανούς πάνω στα ερείπια βυζαντινού κάστρου σε δύο φάσεις: το 1425 και το 1530, όταν έγινε και ο εξωτερικός περίβολος με την προσθήκη του οποίου το κάστρο επεκτάθηκε και αύξησε την αμυντική του ισχύ. Το πιο σημαντικό τμήμα της ακρόπολης ήταν ο εσωτερικός περίβολος μέσα στον οποίο υπήρχαν η δεξαμενή νερού -πάνω από την οποία κτίστηκε μικρό τζαμί- η αποθήκη πυρομαχικών και τροφίμων, ο κεντρικός κυλινδρικός πύργος και τα καταλύματα της φρουράς.

Ο εξωτερικός περίβολος, κτισμένος το διάστημα 1530-1536, ένωνε την ακρόπολη με τα περιμετρικά τείχη της χερσονήσου και οχύρωνε την πιο χαμηλή πλευρά του λόφου προς την πλευρά του λιμανιού. Σ' αυτόν υπάρχουν οι δύο πύλες εισόδου στην ακρόπολη.
Το κάστρο κτίστηκε σε εποχή που δεν χρησιμοποιούσαν πυρίτιδα και προοριζόταν να αντισταθεί σε επιθέσεις με τόξα, βέλη, ξίφη. Ετσι, στα κατοπινά χρόνια δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις νέες τεχνικές του πολέμου και είχε μικρή αμυντική ισχύ.Γι' αυτούς τους λόγους και επειδή δεν υπήρχε μεγάλος κίνδυνος εξωτερικών επιθέσεων, από το 1700 και μετά έπαψε να αποτελεί αμυντικό κέντρο της περιοχής, έγινε όμως τόπος εξορίας και φυλάκισης υπηκόων του σουλτάνου.



Τα τεράστια κτίρια των καπναπο­θηκών της Καβάλας δεν έχουν συντηρηθεί, με αποτέλεσμα να καταρρέουν.Στην ακρόπολη μέχρι το 1880 βρισκόταν το διοικητικό κέντρο της Καβάλας και της γύρω περιοχής και ήταν εγκατεστημένες οι τουρκικές Αρχές και οι αξιωματούχοι.Εξακολούθησε να αποτελεί κέντρο της μία έως δύο δεκαετίες μετά την επέκταση της πόλης εκτός των τειχών, το 1864.

Ιμαρέτ: Ενα μνημείο μοναδικό

Οσοι μείνουν εκεί ή καταφέρουν να περιηγηθούν στο Ιμαρέτ (το οποίο σήμερα αποτελεί πολυτελή χώρο φιλοξενίας, άρα δεν είναι ανοιχτό στο κοινό, όπως άλλα μνημεία), μένουν άφωνοι από τη μοναδική του ατμόσφαιρα και γοητεία. Το οικοδόμημα ίδρυσε ο Μεχμέτ Αλή πασάς (ή Μοχάμεt Αλι) το 1817 στη γενέθλια πόλη του.


 Επιβιώνει αναστηλωμένο υποδειγματικά από την οικογένεια των καπνεμπόρων Μισιριάν - και ειδικότερα την Αννα Μισιριάν η οποία το 2001, μετά από μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις, επινοικίασε το μνημείο από την αιγυπτιακή κυβέρνηση στην οποία ανήκει (βλ. και Διαμονή).
Το συγκρότημα των κτιρίων ήταν ένα kulliye (αρχιτεκτονικό συγκρότημα για την ισλαμική εκπαίδευση) κτισμένο πάνω σε παλαιότερο ιμαρέτ του Ιμπραήμ Πασά, βεζύρη και κουνιάδου του σουλτάνου Σουλεϊμάν. Παρείχε κοινωνικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες και το αποτελούσαν δύο μεντρεσέδες (εκπαιδευτικά ιδρύματα - ιεροδιδασκαλεία), δύο μεστζίτ (χώρος προσευχής που τον χρησιμοποιούσαν και ως αίθουσα διδασκαλίας), ιμαρέτ (κουζίνα για σούπα), μεκτέμπ (σχολείο πρώτης βαθμίδας), γραφεία διεύθυνσης όπου κάποιες φορές έμεναν και οι καθηγητές.
Οι αρχικοί φιλανθρωπικοί και μορφωτικοί στόχοι του ιδρύματος ατόνησαν με τον καιρό και από το 1858 άρχισαν να το θεωρούν έως και επιβλαβές για την πόλη - πολλοί μάλιστα το αποκαλούσαν τεμπελχανείο και ζητούσαν την κατάργησή του και την ίδρυση σχολείων στη Θάσο. Παρ' όλα αυτά συνέχισε μέχρι το 1902 να λειτουργεί ως Ιεροδιδασκαλείο και μέχρι το 1923 ως φιλανθρωπικό ίδρυμα, που έδινε δωρεάν συσσίτια στους φτωχούς. Για διάφορους λόγους παρέμεινε αιγυπτιακή ιδιοκτησία.
Με την ανταλλαγή των πληθυσμών και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '70 στα κτίρια του Ιμαρέτ κατοίκησαν οικογένειες προσφύγων ή άποροι και κάποιοι χώροι χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες για τα μαγαζιά που υπήρχαν γύρω - μια χρήση που συνεχίστηκε για καιρό.Στη διάρκεια της δικτατορίας, το 1967, έγινε διοικητική αποβολή τους και τα κτίρια ερήμωσαν: το Ιμαρέτ πέρασε σε περίοδο παρακμής. Στο πρόσφατο παρελθόν ένα τμήμα του έγινε καφετέρια και ταβέρνα (!), ενώ η τρίγωνη αυλή εξακολούθησε να έχει χρήση αποθήκης.

Αρχιτεκτονική του Ιμαρέτ

Η αναστήλωση του μνημείου, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο, κράτησε 22 μήνες. Το συγκρότημα του Ιμαρέτ χαρακτηρίζεται από τη λιτή του διακόσμηση και τα γεωμετρικά σχήματα. Εχει έντονα χαρακτηριστικά της τουρκο-μπαρόκ περιόδου, πολλές καμπύλες επιφάνειες, τους χαρακτηριστικούς μολύβδινους τρούλους και καμινάδες σε διάφορα ύψη - καθώς όλα τα κελιά του είχαν τζάκι. Υπέροχες είναι οι τρεις εσωτερικές του αυλές και κυρίως η μεγάλη τετράγωνη με την κινστέρνα που σήμερα αποκαλείται «κήπος του νερού».



Η δυτική του πλευρά, πάνω από τα απότομα βράχια, είναι ορατή κυρίως από το λιμάνι, από την αφετηρία των λεωφορείων: εκεί υπάρχουν κομμάτια του τείχους της παλιάς πόλης «ενσωματωμένα» στο Ιμαρέτ. 

Οι Μισιριάν έχουν δημιουργήσει και μια ΜΚΟ, το «Ινστιτούτο Μοχάμεντ Αλι», που ήδη διοργανώνει στο «κονάκι» του εκδηλώσεις και εκθέσεις με σκοπό την αλληλοκατανόηση πολιτισμών και την προβολή της Ελλάδας στη Μ. Ανατολή και της Αιγύπτου στην Ευρώπη.


 Η ΠΟΛΗ ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ

Μετά το 1850 με την ανάπτυξη και του εμπορίου καπνού, η Καβάλα επεκτάθηκε εκτός των τειχών της χερσονήσου, στην περιοχή του Αϊ-Γιάννη, όπου κτίστηκαν τα μέγαρα των Ελλήνων και ξένων εμπόρων, και κοντά στο λιμάνι. Η Παναγία άρχισε να εγκαταλείπεται από τους κατοίκους της μαζικά μέσα στη δεκαετία του 1970, καθώς το διαμέρισμα σε πολυκατοικία έγινε συνώνυμο της βελτίωσης της ποιότητας ζωής - κι έτσι το καινούργιο τμήμα της πόλης γέμισε ακαλαίσθητα μεγάλα κτίρια και το μπετόν κυριάρχησε.
Στα παγκάκια της πλατείας Ελευθερίας -άλλοτε πλατείας Φουάτ- οι ηλικιωμένοι κάνουν ολοήμερη... κατάληψη: αυτοί ίσως θυμούνται πως η πλατεία, που σήμερα γεμίζει καθημερινά από κόσμο και περιβάλλεται από καταστήματα, φτιάχτηκε το 1928 αφού κατεδαφίστηκε το μεγάλο καραβανσεράι και τα μικρότερα χάνια κοντά του. Πλήθος κόσμου περπατάει στην Κωστή Παλαμά, αλλά και στην εμπορική οδό Ομονοίας. Βουίζει και στον πεζόδρομο της Μεγάλου Αλεξάνδρου, με τα πολυάριθμα μαγαζιά, τα καφέ-μπαρ και τη μεγάλη καπναποθήκη που μετατράπηκε σε εμπορικό κέντρο.Συνεχίζοντας φτάνει κανείς στην πλατεία του Καπνεργάτη, όπου δεσπόζει η Δημοτική Καπναποθήκη κτισμένη γύρω στο 1900 από Βενετούς αρχιτέκτονες. Συνδυάζει οθωμανικό νεοκλασικισμό και μπαρόκ, με πλήθος γλυπτών στοιχείων και ανάγλυφων από σοβά, στέμματα, ρόδακες, κ.ά.

Kοντά στην πλατεία Ελευθερίας υπάρχει η παλιά γειτονιά του Αγίου Νικολάου με μικρομάγαζα. Εκεί θα δείτε και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που ήταν παλιό τζαμί. Εξωτερικά υπάρχει ψηφιδωτή παράσταση. Πίσω της είναι ένα μνημείο και υπολείμματα από βάση κίονα: σύμφωνα με την παράδοση επάνω του υπάρχει αποτύπωμα από το πρώτο πάτημα του Παύλου στη Μακεδονία.

Η υπέροχη σχέση του εθναπόστολου Παύλου με την Ευρώπη και τους λαούς της, ξεκινάει με το θεόπεμπτο όραμα «διαβάς εις Μακεδονίαν βοήθησον ημίν» (Πρ. 16, 9). Καλείται στην Μακεδονία για να διδάξει  το λόγο του Χριστού στους Ευρωπαίους.

Τα πρώτα ευρωπαϊκά χώματα που πατάει ο Απόστολος Παύλος το 49 μ.Χ., είναι στην πόλη της αρχαίας Νεάπολης, όπως ήταν τότε γνωστή η Καβάλα, ήδη σημαντικό λιμάνι και εμπορικό κέντρο. Μάλιστα στη συνέχεια, η Καβάλα καθόλου τυχαία, αποκαλείται για 600 χρόνια Χριστούπολις, πριν πάρει το σημερινό της όνομα.

Στο σημείο όπου αποβιβάστηκε, υπάρχει σήμερα ο ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου, στον περίβολο του οποίου οι σύγχρονοι κάτοικοι της Καβάλας έκτισαν λαμπρό μνημείο, έργο του ζωγράφου Βλασίου Τσοτσώνη και του ψηφιδογράφου Pino Pastorutti για να τιμήσουν το γεγονός.

Στη συνέχεια, ο Απόστολος περπάτησε πάνω στην αρχαία Εγνατία Οδό που διασώζεται μέχρι και σήμερα και διέσχισε τα 12 χιλιόμετρα μέχρι την πόλη των Φιλίππων, «ήτις εστίν πρώτης Μακεδονίας πόλις κολωνία» (Πρ. 16, 12), όπου ίδρυσε  την πρώτη Εκκλησία της Ευρώπης και βάφτισε την πρώτη ευρωπαία χριστιανή, την ευσεβή Λυδία. Τον συνόδευαν ο ευαγγελιστής Λουκάς, ο απόστολος Τιμόθεος και ο άγιος Σίλας, προς τιμή  του οποίου λειτουργεί σήμερα στην Καβάλα η ομώνυμη Ιερά

 ΟΙ ΚΑΜΑΡΕΣ

 Είναι το πιο αναγνωρίσιμο σημείο της Καβάλας κηρυγμένο ως διατηρητέο μνημείο. Αποτελεί τμήμα ενός μεγάλου συστήματος ύδρευσης του βράχου της Παναγίας, όπου ήταν περιορισμένη για πολλούς αιώνες η πόλη. Είχε μήκος 6.400 μέτρων και ανοιχτή ροή - κάτι που δείχνει ότι λειτουργία του δεν βασιζόταν σε αρχές συγκοινωνούντων δοχείων, αλλά στις πολύ καλά μελετημένες κλίσεις. Τη σημερινή μορφή πήρε την εποχή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1530), που είχε φιλόδοξα σχέδια για την ανοικοδόμηση της πόλης. Δεν είναι συνηθισμένη οθωμανική κατασκευή.

 
                             Προσφυγικά σπίτια «ενσωματωμένα» στις Καμάρες.

Από μελέτες της τοιχοποιίας των κατώτερων τμημάτων οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι παλαιότερο. Ενδεχομένως πρόκειται για το ρωμαϊκό υδραγωγείο της αρχαίας Νεάπολης, που εξακολούθησε να χρησιμοποιείται συντηρούμενο από τους βυζαντινούς. Από τους Οθωμανούς δεν ανοικοδομήθηκε, αλλά αναστηλώθηκε. Οι Καμάρες, μήκους 270 μ. και μέγιστου ύψους 26 μ., κτισμένες με ντόπιους γρανιτόλιθους και πλίνθους, πατούν σε 18 «ποδαρικά», που γεφυρώνονται από ισάριθμα τόξα.
Επάνω στις Καμάρες θα δείτε σήμερα «κολλημένα» κάποια προσφυγικά σπιτάκια, τα οποία μάλιστα έχουν αναστηλωθεί και βαφτεί. Κοντά τους υπάρχει μεντρεσές και απέναντι μερικά από τα παλιά μαγαζάκια του 20ού αιώνα με χαρακτηριστικές ξυλοκατασκευές. Το υδραγωγείο ήταν σε χρήση μέχρι τον 20ό αιώνα.


 ΟΙ ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΕΣ

Καθώς βρισκόταν κοντά σε περιοχές όπου καλλιεργούσαν την ποικιλία καπνού μπασμάς και χάρη στο λιμάνι της, η Καβάλα συγκέντρωσε στα μέσα του 19ου αι. την εμπορική εκμετάλλευση των καπνών της Βαλκανικής. Η ανάπτυξη του καπνεμπορίου έφερε στην πόλη εμπορικούς οίκους της Ευρώπης και προξενεία ευρωπαϊκών χωρών. Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη προκάλεσε σημαντικές αλλαγές στην κοινωνία της Καβάλας και οδήγησε στη δημιουργία μιας λαμπερής αστικής τάξης που έκανε συναλλαγές με την Ευρώπη.
Η συσσώρευση εργατών από την ύπαιθρο και αργότερα Μικρασιατών προσφύγων διαμόρφωσε παράλληλα ένα σημαντικό συνδικαλιστικό κίνημα που είχε επίδραση σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Η οικονομική ζωή της Καβάλας, όσον αφορά στο καπνεμπόριο, πέρασε σε περίοδο ύφεσης μετά το 1950, με τη μαζική εισαγωγή της ποικιλίας καπνού «βιρτζίνια», που συνδέεται με την είσοδο των πολυεθνικών κεφαλαίων.

ΟΙ ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΕΣ είναι διάσπαρτες σε όλο το κέντρο της πόλης, από τον Αϊ-Γιάννη μέχρι το καρνάγιο και από τη Βενιζέλου μέχρι την Πτολεμαίου.

Ωστόσο αρκεί να ανηφορίσετε τη Δαγκλή ή από την καπναποθήκη του Δήμου και το παλιό Ωδείο μέσα από τα στενά μέχρι την πλατεία πίσω από το Εργατικό Κέντρο, για να ανιχνεύσετε την εικόνα της πόλης στα χρόνια της ακμής της.Μέχρι το 1900 οι περισσότερες καπναποθήκες συγκεντρώθηκαν στην παραλιακή περιοχή του Αϊ-Γιάννη και του κέντρου (στο ύψος της σημερινής οδού Βενιζέλου), ώστε να γίνεται εύκολα η μεταφορά και φόρτωση των καπνών στα καράβια. Ετσι δημιουργήθηκε ένα εντυπωσιακό μέτωπο προς τη θάλασσα, ενώ αργότερα καπναποθήκες κτίστηκαν και σε άλλες συνοικίες.Την εποχή της ακμής της εμπορίας του καπνού, μετά το 1918, στην Καβάλα δραστηριοποιούνταν περίπου 50 καπνεμπορικές εταιρείες και στις 160 καπναποθήκες δούλευε το μισό καπνεργατικό δυναμικό της χώρας, περίπου 14.000 εργάτες.
Η ανεργία άρχισε να πλήττει τον κλάδο μετά το 1929, με την παγκόσμια οικονομική κρίση, και μεγάλωσε μέχρι το 1936 όταν, στις διεκδικήσεις των καπνεργατών, οι καπνέμποροι και η κυβέρνηση απάντησαν με την εφαρμογή της τόγκας: την απλή και γρήγορη ποιοτική διαλογή, δεματοποίηση και εξαγωγή των φύλλων του καπνού, χωρίς αράδιασμα κατά μέγεθος. Στη δουλειά αυτή απασχολούνταν πλέον μόνο γυναίκες που πληρώνονταν λιγότερο από τους άντρες, οι οποίοι έμεναν χωρίς δουλειά...
Η άρση από τη Βουλή, τον Μάρτιο του 1953, της κατοχύρωσης του επαγγέλματος του καπνεργάτη και η έξοδος από αυτό των ανδρών, οδήγησε σε μεγάλη παρακμή το μεγαλύτερο κέντρο επεξεργασίας καπνού των Βαλκανίων.

Ο Συνδικα­λισμός
Αναπτύχθηκε νωρίς στην Καβάλα - η πρώτη απεργία μάλιστα χρονολογείται το 1876, ενώ η πρώτη συλλογική σύμβαση εργασίας των καπνεργατών υπογράφηκε το 1914. Οι πρόσφυγες αύξησαν το εργατικό δυναμικό και ενίσχυσαν το συνδικαλιστικό κίνημα. Μεγά­λες απεργίες και συγκρούσεις έγιναν στο λιμάνι της Καβάλας το 1909 και το 1914. Την περίοδο 1927-1928 έγιναν μαζικές απεργίες με νεκρούς και τραυματίες.

Η μορφή τους
Οι καπναποθήκες είχαν ορθογωνική κάτοψη και η μορφή τους καθορίστηκε από την ανάγκη για φως στους χώρους της επεξεργασίας του καπνού και σκιάς στους χώρους αποθήκευσης. Ετσι, στο ισόγειο και τα κάτω πατώματα αποθηκεύονταν τα ακατέργαστα καπνά, κρεμασμένα σε «κρεββαταριές» για αερισμό. Στα πάνω πατώματα, στα «σαλόνια» της επεξεργασίας, γινόταν η διαλογή. Η είσοδος του ισογείου ήταν σχετικά μικρή γιατί η μεταφορά γινόταν με τα χέρια και έτσι διευκολυνόταν ο έλεγχος των καπνεργατών για τυχόν κλεμμένο καπνό. Το υπόγειο, με ή χωρίς φεγγίτες, ήταν στρωμένο με πέτρα και ένα πηγάδι εξασφάλιζε υγρασία με τη μεταφορά νερού στους ορόφους.


Το ιερό της Παρθένου 

Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο (τεκμηριώθηκε μονάχα η θέση του ιερού της παρθένου). Τα ευρήματα της Νεαπόλεως εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.

 
Ιωνικό κιονόκρανο από τον υστεροαρχαϊκό ναό της Παρθένου της αρχαίας Νεάπολης, σημερινής Καβάλας, Ελλάδα, τέλη 6ου αιώνα π.Χ.

Στην περιοχή του Ιμαρέτ, στην Παναγία, έχουν βρεθεί τμήματα του περιβόλου και των ανδήρων του ιερού της Παρθένου, τοίχοι κτιρίων από μάρμαρο, αγγεία, ειδώλια, αναθήματα και μικρογραφία ναού-αναθήματος (εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης). Η λατρεία της Παρθένου συνδέεται με τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της Νεάπολης.


ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ

Θεωρείται από τα πιο σημαντικά στη χώρα μας. Εχει ευρήματα προϊστορικά, ανασκαφών της Νεάπολης και της Αμφίπολης. Ιδρύθηκε στη δεκαετία του 1960 από τους καθηγητές του ΑΠΘ Δ. Φατούρο και Γ. Τριανταφυλλίδη. (Ερ. Σταυρού 17, τηλ. 2510 222335, ανοιχτό καθημερινά 08:30-15:30 εκτός Δευτέρας).


ΚΑΠΝΟΥ 

 Οργανώθηκε με πολύ μεράκι και γνώση από τον κ. Γιάννη Βυζίκα. Εκείνος έχει συντονίσει τη συγκέντρωση μοναδικής ποιότητας και ποσότητας υλικού σχετικού με την πρόσφατη ιστορία του καπνού, των καπνεργατών και του κινήματός τους στην Καβάλα. Υπάρχουν επτά θεματικές ενότητες -Καλλιέρ­γεια, Επεξεργα­σία, Επεξεργα­σία Τόγκας, Εκθε­σια­κά δείγματα, Καπνέ­μποροι - Καπνεμπόριο, Καπνεργάτες - Συνδικαλισμός και Τσιγαρο­βιομηχανία- και το αρχείο είναι τεράστιο (Κ. Παλαιολόγου 4, τηλ. 2510 223344, www.tobacco­museum.gr).


 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

Μέγαρο Τόκου 1879

Kατοικία του καπνοκόπτη Δημ. Τόκου, όπου στεγάστηκε το προξενείο της Ιταλίας μεταξύ 1879-80. Eχει τα μορφολογικά πρότυπα του οθωμανικού νεοκλασικισμού και μπαρόκ, αλλά διατηρεί και στοιχεία της τοπικής παράδοσης.

Δημαρχείο 1890

 

Κατοικία του Ούγγρου καπνέμπορα Pierre Herzog. Μέχρι το 1921 φιλοξένησε λαμπρές κοσμικές εκδηλώσεις και το 1937 αγοράστηκε από τον Δήμο Καβάλας για να στεγάσει το Δημαρχείο.


Μέγαρο Wix 1898-1900

Το μέγαρο Wix (οδός Κύπρου 8 ) χτίστηκε γύρω στο 1906 από το Γερμανό Bαρόνο Αδόλφο Δε Ζολνάι Βηξ (Adolf Wix) ως μικρογραφία πύργου στην Ουγγαρία που το χρησιμοποίησε για επιχειρηματική του έδρα και κατοικία. Το κτίριο παρουσιάζει αρχιτεκτονικές ομοιότητες με το κτίριο του σημερινού Δημαρχείου, με έντονα επίσης τα γοτθικά χαρακτηριστικά. Γοτθικά χαρακτηριστικά είναι η αιχμηρή πρόσοψη (pointed arch), η διακοσμητική κονσόλα στη βάση (corbel), η δακρυρροή πάνω από τα παράθυρα (dripstone) και το προεκτεινόμενο παράθυρο (oriel window). To 1925 αγοράστηκε από αμερικανική καπνεμπορική εταιρία. Αργότερα περιήλθε την εταιρεία «Glen Tobacco Company» και στη συνέχεια στους κληρονόμους του καπνέμπορου Νίκου Πετρίδη. Σήμερα μετά από διάφορες αλλαγές στην κυριότητά του, ανήκει στο Δήμο Καβάλας και στεγάζει κάποιες από τις υπηρεσίες του όπως τη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών και τη Διεύθυνση Προγραμματισμού, Ανάπτυξης και Ψηφιακών Υπηρεσιών.

Η Μονή Λαζαριστών 1888-1892

Η Μονή Λαζαριστών, βρίσκεται στην οδό Κύπρου. Το κτίριο παρουσιάζει μεικτά αρχιτεκτονικά στοιχεία με νεοκλασική επίδραση. Χρησιμοποιήθηκε ως Γαλλικό προξενείο.

Η μεγάλη λέσχη 1909

Στην οδό Κύπρου 12, μόλις λίγα μέτρα μετά το Δημαρχείο Καβάλας βρίσκεται το κτίριο της Μεγάλης Λέσχης, (αντίγραφο της πτέρυγας του μεγάρου μουσικής (Musikverein) της Βιέννης) . Στη νεοκλασική μορφή του κτιρίου παρατηρούνται αρκετά στοιχεία της αρχαιοελληνικής παράδοσης (ψευδοκίονες, κιονόκρανα, διαζώματα κ.α.).

Ιστορικά Στοιχεία: Το 1909 μεταβιβάστηκε από το Παρθεναγωγείο Καβάλας το οικόπεδο που βρισκόταν στη νότια πλευρά του στην Επιτροπή της Φιλόπτωχου Αδελφότητος Κυριών, για να ανεγερθεί η Λέσχη της Ελληνικής Κοινότητας Καβάλας με τον όρο μάλιστα το ύψος του νέου κτιρίου να μη κάλυπτε τη θέα του Παρθεναγωγείου από τον νότο. Οι εργασίες  για το χτίσιμο φαίνεται ότι προχώρησαν με πολύ γοργό ρυθμό, γιατί σε έγγραφο τις 3 Ιουνίου 1910 γίνεται πια λόγος «περί της νεόδμητου μεγάλης κοινοτικής λέσχης». Το ισόγειο στέγαζε κάποια χρόνια την Τράπεζα Αθηνών. Το 1919 η Ιονική Τράπεζα το ανακαινίζει και εγκαθίσταται. Από το 1944 ως το 1956 χρησιμοποιείται και ως στρατιωτική λέσχη. Στη συνέχεια λειτουργεί ως Λέσχη συγκέντρωσης πολιτών και φιλοξενεί τις μεγάλες εκδηλώσεις της πόλης. Από το 1983 μέχρι το 2003 το κτίριο φιλοξένησε την Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας. Σήμερα χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ στο ισόγειο διαθέτει εκθεσιακό χώρο καθώς επίσης και τον χώρο με τα γραφεία του «Συνηγόρου του Πολίτη», μιας βοηθητικής διοικητικής υπηρεσίας του Δήμου Καβάλας,

Το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου (μαζί με το διπλανό κτίριο που ήταν ιδιοκτησία του Κλέωνος Κραντονέλλη), αποτελεί το αρχαιότερο από τα σπίτια που χτίστηκαν πριν το 1864 στην Καβάλα μετά την έξοδο του Ελληνικού πληθυσμού από την χερσόνησο της Παναγίας. Άνηκε στα αδέρφια Ν. και Ε. Γρηγοριάδη, από τους πρώτους καπνεμπόρους. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως Τράπεζα ενώ από το 1987 (εγκαινιάστηκε στην παρούσα μορφή του το 1990) ανήκει στο Δήμο Καβάλας και στεγάζει το Δημοτικό Ωδείο. Ο έντονος νεοκλασικός του χαρακτήρας, με τα εντυπωσιακά αετώματα στη στέγη, τους κίονες και το γλυπτό διάκοσμο υποδηλώνει την προσπάθεια του αρχιτέκτονα να τονίσει τη δύναμη, τον πλούτο και την εθνική υπερηφάνεια για την αρχαιοελληνική παράδοση.

Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

Το κτίριο φιλοτεχνήθηκε το 1886 και στην πρόσοψη της Roccoco διακόσμησης δεσπόζει η κόκκινη Αφροδίτη.  Δυστυχώς, αυτό το κτίριο έχει αφεθεί έρμαιο στη φθορά του χρόνου.

Ενδιαφέρουσα έκδοση Πολλά στοιχεία σχετικά με την ιστορία της Καβάλας και την αρχιτεκτονική της θα βρείτε στην πολύ ενδιαφέρουσα δίτομη έκδοση «Η παλιά πόλη της Καβάλας: ο χώρος, οι άνθρωποι και τα τεκμήρια της ιστορίας» του Εξωραϊστικού Πολιτιστικού Συλλόγου Παναγίας «Το Κάστρο».

ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΗΡΩ

πηγές:
dreamtravelgr.blogspot.gr
Βικιπαίδεια
Δημωφέλεια
sde-kaval.kav.sch.gr