ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ – Οψοκομιστής
Γράφει η συγγραφέας Ηρώ Καραμανλή
Έχετε ακούσει τη έκφραση «οι μάγκες του Ρολογιού»; Η φράση είναι δηλωτική μιας ομάδας ανθρώπων που χαρακτηρίζεται από φτώχεια και οικονομική δυσπραγία και που κινείται μεταξύ της αλητείας και της παρανομίας. Έφτασε ως τις μέρες μας από τις αρχές του 19ου αιώνα από ένα ρολόι που τοποθετήθηκε σε πυργίσκο μετρίου ύψους στην Παλαιά Αγορά της Αθήνας το 1914.
Το ρολόι της Πλάκας ή «το ρολόι του Ελγίνου» όπως το ονόμαζαν περιφρονητικά οι Αθηναίοι, το χάρισε στην Πρωτεύουσα ο αρχαιοκάπηλος Έλγιν αφού ολοκλήρωσε την κλοπή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Στην πραγματικότητα αποτελούνταν από τέσσερα ρολόγια που τοποθετήθηκαν σε κάθε πλευρά του κακοφτιαγμένου πύργου και χαρίστηκαν από τον αρχαιοκάπηλο σαν ένδειξη εξιλέωσης για την αποτρόπαια πράξη του. Σε κάποιο σημείο μάλιστα του πύργου, άφησε και το αποτύπωμά του ο «μεγάλος δωρητής» με μία μαρμάρινη πλάκα που αναγραφόταν : «Θωμάς, κόμης του Έλγιν, χάρισε στους Αθηναίους ωρολόγιον και οι Αθηναίοι πολίτες το έστησαν το 1914».
Εκείνη την εποχή, η Αθήνα με τις μεγάλες προσδοκίες και τους ελάχιστους πόρους, μαστιζόταν από ανέχεια με τα παιδιά να είναι τα μεγαλύτερα θύματά της και των οποίων η μοίρα υπήρξε θλιβερή. Κρατική πρόνοια δεν υπήρχε και η εκπαίδευση στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Το «ρολόι του Ελγίνου» λοιπόν, είχε γίνει καταφύγιο και τόπος συνάντησης για αλήτες, ρακένδυτα παιδιά, απόρους και για όλα τα χαμίνια της Αθήνας που κατάστρωναν σχέδια για τις παράνομες δράσεις τους και έμειναν γνωστοί ως «οι μάγκες του Ρολογιού».
Η ΛΕΞΗ
Οψοκομιστής, ο
Η λέξη είναι σύνθετη και αποτελείται από το ουσιαστικό όψον (έδεσμα, τροφή, κυρίως ψάρι) και το ρήμα κομίζω (μεταφέρω) εξ ου και τα κόμιστρα (ναύλα, ποσό που πληρώνουμε για μία μεταφορά). Οψοκομιστής οπότε είναι αυτός που μεταφέρει τα ψώνια από την αγορά στα σπίτια. Ο Δημητράτος στο λεξικό του λέει : «αχθοφόρος μεταφέρων οψώνια εκ της αγοράς εις τας οικίας». Οψώνιον είναι «η δι’ αγοράς προμήθεια τροφίμων, τα ώνια». Η λέξη μαρτυρείται από το 1887 όταν αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ακρόπολις». Συγγενικές λέξεις με το όψον είναι : οψάριον (νεοελλ. ψάρι), οψοποιός (μάγειρας), οψώνειον (προμήθεια σε τροφές ή τα χρήματα για την αγορά τους), κα.
Στη συλλογή του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» υπάρχει ένας ζωγραφικός πίνακας με θέμα «Οψοκομιστής». Είναι έργο του Σπύρου Μαντζάκου που γεννήθηκε κι έζησε στην Αθήνα στα μέσα του 19ου αιώνα και πέθανε το 1920. Απεικονίζει έναν παιδί που είναι μαθητής της Σχολής Απόρων Παίδων του «Παρνασσού» - άλλη φορά θα μιλήσουμε γι’ αυτή τη σχολή, έχει ενδιαφέρον και της πρέπει ξεχωριστή μνεία. Το αγόρι εργάζεται επίσης και είναι από την επαρχία όπως φανερώνουν τα ρούχα και τα τσαρούχια του. Έχει δεμένο στην πλάτη του ένα ψάθινο ζεμπίλι (καλάθι) που μεταφέρει τα ψώνια και σε ένα διάλειμμα από τη δουλειά του κάθεται σε ένα κασόνι κι αντί να ρεμπελεύει, διαβάζει ένα φθαρμένο βιβλίο. Ο πίνακας πιστεύω, είναι ενδεικτικός της εικόνας της Αθηναϊκής ζωής στις αρχές του 20ου αιώνα.
Πριν πολλά χρόνια είχα ρωτήσει έναν μαθητή της πρώτης τάξης του Λυκείου, αν ξέρει τι είναι τα μάρμαρα του Έλγιν. «Δεν έχω ιδέα», μου απάντησε, «όμως από τη λέξη <μάρμαρα> βγάζω το συμπέρασμα πως είναι γλυπτά και μάλλον ο γλύπτης είναι κάποιος Έλγιν». Θεωρώ λοιπόν ανεπίτρεπτο και ίσως ιερόσυλο όταν αναφερόμαστε στα μάρμαρα του Παρθενώνα να τα ονομάζουμε «μάρμαρα του Έλγιν». Οι άνθρωποι που δεν γνωρίζουν τη μέγιστη κλοπή και την ξεδιάντροπη αρχαιοκαπηλία οδηγούνται πολύ εύκολα σε παρεξηγήσιμα συμπεράσματα.
Το «δώρο-Ρολόι» του Άγγλου Έλγιν, λειτούργησε μερικά χρόνια ώσπου καταστράφηκε στην μεγάλη πυρκαγιά της Αγοράς το 1884 κι όποια ερείπια έμειναν από τον πύργο, κατεδαφίστηκαν λόγω ανασκαφών στην περιοχή. Έτσι, το περιβόητο ρολόι εξ αιτίας της ειμαρμένης ή της απόδοσης μιας μικρής δικαιοσύνης, είχε άσχημη κατάληξη, αυτή δηλαδή που του άξιζε, επειδή ο Λαοκόωντας το είχε προβλέψει για όλες τις εποχές : «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας».
Σημ. : Μέρη του μηχανισμού του ρολογιού και η θρασύτατη μαρμάρινη επιγραφή του Έλγιν φυλάσσονται στο Εθνολογικό Ιστορικό Μουσείο.
Σημ, της γράφουσας : Θα βλέπουν στο Μουσείο τα εκθέματα οι ανυποψίαστοι τουρίστες και θα περνούν τον αρχαιοκάπηλο Έλγιν για κανένα σπουδαίο ευεργέτη της Ελλάδας.
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΑΝ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ
ΛΕΞΙΚΟ ΜΕΣΣΑΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΩΔΟΥΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ - ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑ
ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ «ΗΛΙΟΥ»
Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα ΠΡΩΙΝΗ, Δευτέρα 5/7/22
