ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ - άλιος

 

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ

Μερικές φορές μπερδευόμαστε με τη λέξη «αλιτήριος» και γράφουμε με ήτα (η) αντί με γιώτα (ι) . Αυτό συμβαίνει επειδή μας παρασύρει η λέξη «αλήτης» που έχει την έννοια αυτού που περιφέρεται άσκοπα, αυτού που περιπλανιέται εδώ κι εκεί δίχως μόνιμη κατοικία. «Αλήτης» ονομαζόταν στα αρχαία χρόνια ο εξόριστος και ο επαίτης. «Αλήτες» επίσης καλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τους πλανήτες. Ενώ η λέξη «αλιτήριος» πού προέρχεται από ρήμα «αλιταίνω» (αμαρτάνω, αδικώ) , προσδίδεται σε κάποιον που ενέχει μίασμα, οπότε σημαίνει τον αμαρτωλό και τον ανόσιο.

 

Η ΛΕΞΗ

άλιος – α – ον

Μία λέξη με τρείς έννοιες. Άλιος στη Δωρική διάλεκτο ονομαζόταν ο ήλιος.  Διαβάζουμε στον « Ἱππόλυτο» του Ευριπίδη :

«θέλγει δ’ Ἔρως, ᾧ μαινομένᾳ καρδίᾳ πτανὸς ἐφορμάσῃ χρυσοφαής, φύσιν ὀρεσκόων σκυλάκων πελαγίων θ’ ὅσα τε γᾶ τρέφει, τὰν Ἅλιος αἰθομέναν δέρκεται, ἄνδρας τε·».

(κι όπου, με την τρελή του ορμή πηγαίνει ο Έρωτας ο χρυσόφωτος, ευφραίνει ανθρώπους, ζώα θαλασσών  και βουνών κι όλα όσα τρέφει η γη, που η φλογισμένη ματιά του Ήλιου κοιτάζει).

Άλιος, σημαίνει και  μάταιος, άκαρπος, νωθρός, ανωφελής. Το λεξικό Liddell Scott  παραθέτει στο λήμμα τη λέξη «άλη» και  «ηλίθιος» κάνοντας αναφορές στον Όμηρο και τον Σοφοκλή, ενώ ο Σουίδας στο λήμμα «άλη» δίνει την εξήγηση «πλάνη» και αλλού διαβάζουμε ότι «άλη» σημαίνει η περιπλάνηση (μεταφορικά, η παραφροσύνη).

Και η Τρίτη έννοια που προσδίδουν τα λεξικά στο λήμμα «άλιος» είναι ο «θαλάσσιος» που προέρχεται από τη λέξη «αλς» (θάλασσα). Και πάλι ο Όμηρος και ο Σοφοκλής, αλλά και άλλοι, χρησιμοποιούν τη λέξη σαν επίθετο των θαλασσίων θεών, νυμφών, κλπ.  Ενώ ο Σουίδας λέει : «θεαί άλιαι, αι εν θαλάσση θεαί, Νηρηίδες».

Μία λέξη πραγματικά πανέμορφη που έχει γεννήσει πολλές άλλες – αλίπλαγκτος, αλίπεδος, αλίπλοος,  κλπ. - έχει πέσει σε αχρησία στην εποχή μας ενώ άλλα παράγωγα που έχει προσπορίσει στη γλώσσα μας η λέξη «αλς» όπως αλιεία, αλιεύω, παραλία, αλίπαστος, κ.α. χρησιμοποιούνται κατά κόρον.   

ΗΡΩ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

ΠΗΓΕΣ :

 ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ, ΣΤ.1274-1282 (Η ΝΗΦΑΛΙΑ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ)

(Από το μύθο του Ιππόλυτου εμπνεύστηκαν πολλοί ποιητές και καλλιτέχνες της αρχαιότητας και των νεότερων χρόνων. Ο "Ιππόλυτος" του Ευριπίδη, που διδάχθηκε – παίχτηκε - στην Αθήνα το 428 π Χ είναι από τις καλύτερες τραγωδίες του).

ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Η ΣΟΥΔΑ

ΛΕΞΙΚΟ LIDDELL AND SCOTT

ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ – ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΝ. ΒΛΑΧΟΥ

 

Δημοσίευση στην εφημερίδα ΠΡΩΙΝΗ, Δευτέρα 12/7/21